توسعه اکوسیستم استارتاپی در حوزه مدیریت و کسب و کار بسیار اهمیت دارد.
در طول سه دهه گذشته، پژوهشگران در سراسر جهان تلاش کرده‌اند تا با استفاده از استعاره اکوسیستمی، تحولات درونی کسب و کارها و محیط اطراف آنها را بررسی و تفسیر کنند.
نظریه‌های اکوسیستمی مختلفی برای توصیف تعاملات درونی بین اجزا و محیط اکوسیستم ارائه شده است.
یکی از جریان‌های مهم در این حوزه نظریه اکوسیستم‌های استارتاپی است که پویایی‌های کارآفرینی را تبیین میکند.
اکوسیستم استارتاپی شبکه‌ای پیوسته از عناصر مختلف است که به توسعه و موفقیت کارآفرینی در یک منطقه جغرافیایی کمک میکند. این عناصر شامل کارآفرینان، استارتاپ‌ها، سرمایهگذاران، شتاب دهنده‌ها، مراکز رشد و نوآوری، دولت و مراکز تحقیق و توسعه میباشند.
اکوسیستم‌های استارتاپی باعث ایجاد اشتغال، ایجاد ارزش اقتصادی و توسعه نوآوری در مناطق جغرافیایی مرتبط می‌شوند.
یک اکوسیستم استارتآپی، در شرایطی میتواند تقویت شده و منجر به رشد و توسعه اقتصادی پایدار گردد که از سلامت و سرزندگی درونی برخوردار باشد.
سرزندگی اکوسیستم استارتآپی یک عامل تعیین کننده حیاتی در توانایی آن برای تقویت نوآوری، حفظ موجودیت ها و کمک به رشد اقتصادی است.
یک اکوسیستم سرزنده زمانی رشد میکند که تعادل را بین اجزا اصلی خود حفظ کند و جریان مداوم ایده ها، منابع و سازوکارهای پشتیبانی را تضمین کند.
یـک اکوسیسـتم سـرزنده، اکوسیسـتمی اسـت کـه قـادر اسـت سـاختار و بقـا موجودیتهـای درونـیش را در برابـر شـوک های درونـی و بیرونـی تضمیـن نمـوده و پایـدار بمانـد.
دولتهـا نقـش اساسـی در ارتقا سـرزندگی اکوسیسـتمهای اسـتارتآپی ایفـا میکننـد. سیاسـتهای دولتـی هماننـد مشـوقهای مالـی و مالیاتـی و ایجـاد محیطهـای نظارتـی مطلوب و ارزیابی پیوسـته سـطح سرزندگی این اکوسیسـتمها، میتوانند نقش اساسـی در ارتقا سرزندگی این اکوسیسـتم ها ایفا نمایند.
اکوسیستم استارتآپی ایران با سرعت بالایی رشد کرده است و در حال حاضر چندین هزار استارتآپ در حوزه‌های مختلف فعالیت دارند. تعامل این استارتآپها با سایر اجزا موجود در اکوسیستم، از جمله مراکز رشد و نوآوری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر، پارکهای علم و فناوری، شتابدهنده‌های توسعه کسب و کار و سازمان‌های دولتی نشاندهنده پویایی و رشد این اکوسیستم در ایران است.
در گزارش حاضر، سعی شده است تا سطح سرزندگی اکوسیستم استارتآپی ایران مورد سنجش قرار گیرد و مبنایی برای سیاست‌گذاری موثر جهت ارتقا سرزندگی آن ایجاد گردد.
سرزندگی اکوسیستم: میل اکوسیستم ها به رشد
اکوسیستم سرزنده، اکوسیستمی است که میتواند به طور مداوم فرصتهای بزرگتری برای اجزای خود بیافریند و منافعی را که به مشتریانش میرساند، بهبود بخشد.
یک اکوسیستم سرزنده، با قابلیت خودتنظیمی، پایداری و تابآوری، وجود تنوع و تعادل میان موجودیتهای آن و توانمندی جهت رشد و تولید تعریف میشود.
همانند نظریه اکوسیستم طبیعی، یک اکوسیستم استارتآپی همانند یک اکوسیستم طبیعی شامل مجموعه متنابهی از موجودیتهای ناهمگون است که با یکدیگر تعامل کرده، تکامل پیدا نموده و به دنبال بقا میباشند. فرآوانی گونه ها (موجودیتها) و سطح بالای تنوع، اکوسیستم را تثبیت میکند و آن را در برابر شوکهای بیرونی و درونی محافظت کرده و منجر به سرزندگی اکوسیستم میشود.
سنجش سرزندگی اکوسیستم ها حائز اهمیت است زیرا یک اکوسیستم به منظور رقابت در محیط، نیازمند سطح بالایی از سرزندگی یا به بیان دیگر توانایی در تعامل با تغییرات محیطی است و سرزندگی اکوسیستم منجر به افزایش توان رقابتپذیری اکوسیستم شده و منجر به بقای آن در رقابت با سایر اکوسیستمها میشود. همچنین سرزندگی اکوسیستم، منجر به ایجاد شرایط مناسب برای عملکرد همه موجودیتهای درون آن شده و بقا و عملکرد هر یک از اجزای درون اکوسیستم را تضمین میکند.
در این گزارش سه بعد اصلی اتصال، تنوع حوزه های کسب وکار و تراکم جغرافیایی برای سنجش سرزندگی اکوسیستم استارتآپی پیشنهاد شده است و مبتنی بر این ابعاد، سرزندگی اکوسیستم استارتآپی ایران اندازه گیری میشود.
وضعیت اتصال در اکوسیستم استارتآپی ایران
شبکه همبند اکوسیستم استارتآپی ایران از نمایی نزدیکتر (تا پاییز ۱۴۰۱)
نتایج:
اکوسیستم استارتآپی ایران یک شبکه ناهمبند را شکل میدهد که تنها ۲۵ درصد از اجزای آن در یک شبکه همبند به یکدیگر اتصال دارند.
تعداد اجزای درون اکوسیستم که هیچ ارتباطی با سایر اجزا نداشته حدود ۵۱ درصد کل موجودیتهای شبکه را پوشش میدهد.
نرخ اتصال در این اکوسیستم نزدیک به صفر است.
اکوسیستم استارتآپی ایران سطح پایینی از پایداری(۰۰۱/۰)را نشان میدهد که به معنای عدم اتصال در سطح کل شبکه است.
اطالعات شبکه همبند اکوسیستم استارتآپی ایران
شـبکه همبنـد اکوسیسـتم اسـتارتآپی ایـران شـامل ۱۴۰۱ اسـتارتآپ، ۴۴ شـتابدهنده، ۴۹ صنـدوق سـرمایه گذار خطرپذیـر، ۶ مرکـز رشـد و نـوآوری و ۲ پـارک علم و فناوری اسـت.
تنهـا ۲۵ درصد موجودیتهای این اکوسیسـتم به یکدیگـر متصـل میباشـند.
وضعیت تنوع حوزه های کسب وکار در اکوسیستم استارتآپی ایران
بر اساس شاخص رائواسترلینگ از میان ۲۴ حوزه کسب و کار، ۱۸حوزه مقداری کمتر از مقدار میانگین داشته و تنها ۶حوزه کسب وکار (فروش، فناوری اطالعات، خدمات مالی و بیمه، تولید، آموزش و مدیریت پروژه و بازاریابی) مقداری بالاتر از میانگین دارند. بنابراین نرخ تنوع حوزه های کسب و کار به سمت برخی از این حوزه ها متمایل بوده و سایر حوزهها از مقادیرتنوع پایینی برخوردار هستند.
وضعیت تراکم جغرافیایی در اکوسیستم استارتآپی ایران
دسته بندی فعالان اکوسیستم استارتآپی ایران از دیدگاه عرضه و تقاضای سرمایه
نتایـج
سـطح اتصـال نزدیـک صفـر، تنوع نسـبتا پاییـن (تنوع بـالا فقـط در ۶ حوزه کسـب و کار)
درصـد اسـتارتآپهای خدماتـی باالاتـر از فنـاور اسـت.
تراکـم جغرافیایـی نیـز نشـان میدهـد شـهر تهـران بیشـترین میـزان تراکـم را داراسـت
سرزندگی اکوسیستم استارتآپی ایران بر اساس شاخص های تعیین شده نسبتا پایین است و این اکوسیستم در برابر تغییرات درونی و بیرونی از قابلیت اندکی در تطبیق و سازگاری برخوردار است.
برخی عوامل ناپایدارکننده ابعاد سرزندگی اکوسیستم استارتآپی ایران
توصیه هـــــای سیاســــتی ارتقـــــا ابعــاد ســرزندگی اکوسیســتم اســتارتآپی ایــران
دلایل قرار گرفتن سرمایه گذاران در لایه های مختلف بعد اتصال
توزیع دسته بندی مرتبط با حوزه های اصلی کسب وکار اکوسیستم استارتآپی ایران
توزیع زیرحوزه های فرعی کسب وکار اکوسیستم استارتآپی ایران
اغلب استارتآپ های کشور بر اساس محلی سازی و داخلی سازی نمونه های خارجی حاضر در فهرست صد یا پانصد استارتآپ برتر دنیا هستند و مطالعه خاصی در حوزه بازار آنها صورت نگرفته است.
طراحی محصول نامرتبط با بازار در سطح بین الملل نیز یکی از دلایل اصلی شکست استارتآپها است ولی در ایران این موضوع سهم زیادی در عدم توسعه بعد تنوع و ناپایدار سازی اکوسیستم نیز بازی میکند.
تورم به عنوان عامل یا نتیجه اصلی بیثباتی اقتصادی منجر به تغییر رفتار در جامعه ایران و به ویژه در کارآفرینان و سرمایه گذاران داخلی گردیده است.
شکل گیری دیدگاه های کوتاه مدت و کسب سودهای مقطعی، آفتی است که توان هرگونه انعطاف و پیشرفت را از هر جامعه و اکوسیستمی سلب میکند.
حاکم شدن فرهنگ کپی کاری از روی استارتآپها و بیزنس مدلهای موفق داخلی و بین المللی، منجر به تضعیف تنه درخت کارآفرینی و فعالیت استارتآپی در کشور گردیده است.
تعدد استارتآپ های همگون و هم شکل، منجر به شکل گیری اقیانوسهای قرمز و جنگهای قیمتی است که هیچ برندهای ندارد.
نمونه های این موضوع را می توان در صنایع خرده فروشی (جنگ قیمتی دیجیکاال و بامیلو) و تاکسی های اینترنتی (اسنپ و تپسی و سایر رقبا) مشاهده کرد.
همه این وقایع زمانی اتفاق می افتد که با اندکی وسعت بخشیدن به دیدگاه استراتژیک، می توان فرصتها و اقیانوسهای آبی و بزرگی را یافت که بتواند تا سالها منافع کارآفرین و سرمایه گذار را تامین کند.
نقشه پراکندگی استارتآپهای اکوسیستم استارتآپی ایران بر اساس پراکندگی جغرافیایی
استان تهران با تعداد ۲۸۲۸ دارای بالاترین نرخ توزیع استارتآپ در کشور است. پس از آن، دو استان خراسان رضوی و اصفهان با تعداد ۱۱۹ و ۱۰۵ در رتبه های دوم و سوم قرار دارند.
نقشه پراکندگی شتاب دهنده های اکوسیستم استارت آپی ایران بر اساس پراکندگی جغرافیایی
اسـتان تهـران بـا تعـداد ۱۸۳ دارای بالاتریـن نـرخ توزیـع شـتاب دهنده در کشـور اسـت. پـس از آن، دو اسـتان خراسـان رضوی و اصفهان بـا تعداد ۲۴ و ۹ در رتبه هـای دوم و سـوم قـرار دارنـد.
نقشه پراکندگی مراکز رشد و نوآوری اکوسیستم استارتآپی ایران بر اساس پراکندگی جغرافیایی
استان تهران با تعداد ۳۴ دارای بالاترین نرخ توزیع مراکز رشد و نوآوری در کشور است. پس از آن، دو استان خراسان رضوی و اصفهان با تعداد ۱۵ و ۱۲ در رتبه های دوم و سوم قرار دارند.
نقشه پراکندگی پارک های علم و فناوری اکوسیستم استارتآپی ایران بر اساس پراکندگی جغرافیایی
استان تهران با تعداد ۱۱ دارای بالاترین نرخ توزیع پارکهای علم و فناوری در کشور است. پس از آن، استان اصفهان با تعداد ۴ در رتبه دوم قرار دارد.
قشه پراکندگی صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر اکوسیستم استارتآپی ایران بر اساس پراکندگی جغرافیایی
اسـتان تهران با تعـداد ۱۷۴ دارای بالاتریـن نـرخ توزیـع صندوقهـای سـرمایه گذاری خطرپذیـر و صنـدوق پژوهـش و نـوآوری در کشـور اسـت.
تعداد استارتآپهای موجود به ازای هر هزار نفر تنها ۰/۰۰۱۹ است که تراکمی نزدیک به صفر را نشان میدهد.
عدم توزیع یکپارچه موجودیتهای اکوسیستم در همه نقاط در نهایت میتواند منجر به از بین رفتن اکوسیستم در برخی نقاط شده و سرزندگی و سلامت اکوسیستم را در سطح کلی کاهش دهد. لذا متوازن سازی جغرافیایی اکوسیستم استارتآپی از شهرهای بزرگ کشور به شهرهای کوچک و مناطق روستایی ضروری به نظر میرسد.
برخی نتایج مورد انتظار برای ارتقا بعد تراکم جغرافیایی در مدل سرزندگی اکوسیستم استارتآپی ایران
در انتها باید گفت که ضعف های ذاتی اکوسیستم که در تار و پود آن وجود دارد در کنار ناملایمات داخلی و بین المللی، نظیر تحریمهای ظالمانه بین المللی، افزایش تورم و شرایط نامناسب اقتصاد، ناپایداری زیرساخت های فناوری اطلاعات و غیره، ایجاد هم افزایی کرده و باعث سرعت گرفتن ناپایداری روزافزون و کاهش دوچندان تابآوری اکوسیستم استارتآپی کشور گردیده است.
دور از انتظار نیست که در صورت عدم ورود به موقع و موثر نهادهای سیاستگذار و فقدان اقدامات عملی تاثیرگذار، خروج سرمایه های انسانی و سرمایهگذاران بخش خصوصی از اکوسیستم مورد اشاره، منجر به فروپاشی کامل آن ظرف یک دهه آتی گردد.
برخی عوامل ناپایدار کننده هر بعد از مدل سرزندگی اکوسیستم استارتآپی ایران
عناوین بسته های سیاستی و ابزارهای آن
مهمترین ابزارهای این بسته سیاستی شامل تامین مالی برای تحقیق و توسعه در زمینه های مرتبط با اکوسیستم استارتآپی محلی برای تشویق نوآوری و ایجاد زیرساخت الزم برای مشارکتهای دولتی و خصوصی به منظور توسعه اکوسیستم های نوآوری منطقه ای که کارآفرینان را با منابع و پشتیبانی محلی مرتبط می کند، است.
نویسنده: دکتر رضا سمیع زاده
مدیرعامل هلدینگ فاخر
لینک کوتاه: