بیش از دو میلیون چک الکترونیک صادر شده، اما سایه ریسک همچنان پابرجاست
با گذشت نزدیک به دو سال از رونمایی چک الکترونیک در کشور، تازه‌ترین آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد که تا نیمه تیرماه ۱۴۰۴ بیش از دو میلیون و ۳۵ هزار فقره چک الکترونیکی صادر شده است. در حالی که بیش از ۹۹ درصد این چک‌ها در موعد سررسید وصول شده‌اند، این موفقیت فنی در بستری رقم خورده که اقتصاد ایران همچنان با چالش‌هایی جدی در حوزه اعتماد، اعتبارسنجی و نقدینگی مواجه است.
چک دیجیتال؛ تسهیل‌گر یا مسکن موقت؟
هدف‌گذاری بانک مرکزی از اجرای سامانه چکاد (چک امن دیجیتال)، کاهش مراجعات حضوری، افزایش شفافیت و مبارزه با چک‌های بی‌محل بوده است. اما در واقعیت، چک دیجیتال با وجود رشد فنی، هنوز در فضایی فعالیت می‌کند که در آن میزان چک‌های برگشتی در سایر اشکال سنتی همچنان بالا باقی مانده است.
بر اساس تازه‌ترین آمارهای بانک مرکزی در خردادماه ۱۴۰۴:
حدود ۱۱.۸ میلیون فقره چک مبادله شده که از این میان بیش از ۱.۳ میلیون فقره برگشت خورده‌اند.
نرخ چک‌های برگشتی به کل چک‌های صادره همچنان بالاتر از ۱۱ درصد است، که عددی هشداردهنده در اقتصادهای سالم تلقی می‌شود.
چک الکترونیک در برابر بحران‌های اقتصادی
موفقیت بالای چک دیجیتال در وصول (بیش از ۹۹٪) را باید در زمینه‌ای محدود بررسی کرد. از آن‌جا که این ابزار فعلاً بیشتر توسط افراد حقوقی، شرکت‌ها و کاربران با دسترسی بانکی گسترده‌تر استفاده می‌شود، نرخ نکول (عدم پرداخت) در آن کمتر بوده است. اما تجربه نشان می‌دهد در صورت تعمیم استفاده از چک الکترونیک به لایه‌های پایین‌تر اقتصادی، احتمال افزایش چک‌های برگشتی نیز وجود دارد، مگر اینکه سامانه‌های اعتبارسنجی و رتبه‌بندی مالی به‌درستی پیاده‌سازی شوند.
در شرایطی که کاهش قدرت خرید، نوسانات ارزی، و رشد بدهی‌های معوق بنگاه‌ها و خانوارها ادامه دارد، ابزارهایی مانند چک دیجیتال در خطر تبدیل شدن به همان الگوی سنتی چک کاغذی هستند؛ اگر بانک‌ها و نهادهای مالی نتوانند نظارت مؤثر بر اعتبار صادرکنندگان داشته باشند.
آینده‌ای روشن یا بازتولید بحران؟
نمی‌توان از پیشرفت فنی سامانه چکاد چشم‌پوشی کرد: اتصال ۲۶ بانک و در آستانه پیوستن بانک مسکن، نشانگر همکاری شبکه بانکی در این پروژه است. با این حال، تجربه کشورهایی که در زمینه چک دیجیتال پیشگام بوده‌اند، نشان می‌دهد که موفقیت این ابزار وابسته به شفافیت اقتصادی، ثبات پولی و توسعه پایدار زیرساخت‌های اعتبارسنجی است.
برای مثال، در بسیاری از اقتصادهای توسعه‌یافته، چک الکترونیک تنها زمانی موفق عمل کرده که داده‌های بانکی و مالی افراد به‌صورت کامل به سامانه‌های رتبه‌بندی اعتباری متصل بوده و امکان پیش‌بینی ریسک نکول در لحظه صدور چک فراهم شده است.
نتیجه‌گیری زیمانیوز:
چک الکترونیک، گامی مؤثر در مسیر دیجیتالی‌سازی نظام بانکی است، اما برای تبدیل شدن به ابزاری اعتمادآفرین، نیازمند پشتیبانی از سوی سیاست‌های پولی باثبات، اعتبارسنجی دقیق، و خروج از رکود اقتصادی است.
در غیر این‌صورت، تجربه‌ای که در سال‌های اخیر از افزایش چک‌های برگشتی داشته‌ایم، ممکن است این بار در لباسی نو تکرار شود.
لینک کوتاه:
