بانک مرکزی پیش‌نویس «ضوابط تأسیس، فعالیت، انحلال و نظارت بر کارگزاران رمزپول» را منتشر کرد؛ سندی که به گفته فعالان بازار، بیش از آنکه زمینه‌ساز رقابت و توسعه باشد، راه را فقط برای چند بازیگر بزرگ باز گذاشته و بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک و نوآور را از میدان خارج می‌کند.
به گزارش زیمانیوز، بانک مرکزی با هدف تنظیم‌گری و شفاف‌سازی در حوزه رمزپول‌ها، پیش‌نویس «ضوابط تأسیس، فعالیت، انحلال و نظارت بر کارگزاران رمزپول» را منتشر کرده و از کارشناسان خواسته نظرات خود را تا پایان شهریور ارسال کنند.
اما در حالی‌که این اقدام در ظاهر حرکتی به‌سوی قانون‌مندی و اعتمادسازی تلقی می‌شود، بسیاری از فعالان و کارشناسان این حوزه معتقدند الزامات سخت‌گیرانه‌ی سند عملاً امکان حضور استارتاپ‌ها و شرکت‌های کوچک را از بین می‌برد و تنها چند مجموعه‌ی بزرگ و انگشت‌شمار را در عرصه باقی می‌گذارد.
برخی فعالان می‌گویند این مدل تنظیم‌گری بیشتر به «انحصارگرایی تحت نظارت» شبیه است تا ایجاد یک زیست‌بوم متنوع و پویا برای رمزپول‌ها. اکنون پرسش این است که آیا پیش‌نویس جدید، راه را برای رشد اکوسیستم باز می‌کند یا آن را به بن‌بست می‌کشاند؟
پیش‌نویس بانک مرکزی؛ انضباط یا انحصار در بازار رمزپول‌ها؟
بانک مرکزی تازه‌ترین پیش‌نویس «ضوابط تأسیس، فعالیت، انحلال و نظارت بر کارگزاران رمزپول» را منتشر کرده و از فعالان و کارشناسان دعوت کرده است تا پایان شهریورماه نقطه‌نظرات خود را به نشانی ایمیل رسمی این بانک ارسال کنند. این سند قرار است چارچوب ورود، فعالیت و حتی خروج بازیگران در حوزه رمزپول را تعیین کند.
از شفافیت تا محدودیت
بانک مرکزی هدف خود را تنظیم‌گری، شفاف‌سازی و افزایش اعتماد عمومی عنوان کرده است. اما فعالان صنعت روایت متفاوتی دارند: به باور بسیاری از آنها، الزامات و معیارهای مطرح‌شده در این پیش‌نویس به‌قدری سخت‌گیرانه است که تنها چند مجموعه بزرگ با توان مالی و ارتباطات گسترده قادر به دریافت مجوز خواهند بود.
استارتاپ‌ها در حاشیه
این پیش‌نویس، سرمایه اولیه بالا، ساختارهای پیچیده حاکمیت شرکتی و الزامات انطباق سخت را شرط ورود به بازار می‌داند. نتیجه آن می‌تواند حذف استارتاپ‌های نوآور و کسب‌وکارهای کوچک باشد؛ بازیگرانی که عملاً موتور محرک نوآوری در اقتصاد دیجیتال هستند. برخی کارشناسان هشدار می‌دهند این روند به جای گسترش اکوسیستم، به تمرکز قدرت و شکل‌گیری «انحصار تحت نظارت» منجر خواهد شد.
پیامدها برای سرمایه‌گذاران و کاربران
برای سرمایه‌گذاران، کاهش تنوع بازیگران به معنای محدودتر شدن فرصت‌های ورود و کاهش رقابت است. از سوی دیگر، کاربران نیز ممکن است با گزینه‌های کمتر، هزینه‌های بالاتر و خدمات محدودتری مواجه شوند. این نگرانی مطرح است که فضای بسته، ایجاد بازارهای زیرزمینی و مهاجرت نوآوری به خارج از کشور را سرعت ببخشد.
پرسش اصلی
در حالی‌که بانک مرکزی تلاش دارد نقش «تنظیم‌گر» بازار رمزپول‌ها را ایفا کند، پرسش جدی این است که آیا پیش‌نویس فعلی می‌تواند تعادلی میان نظم و نوآوری برقرار کند، یا اینکه تنها راه را برای غول‌های مالی هموار و در عمل اکوسیستم را از رقابت خالی می‌کند؟
بخش اول | معرفی سند و اهداف رسمی بانک مرکزی در حوزه رمزپول‌ها
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران پیش‌نویس «ضوابط تأسیس، فعالیت، انحلال و نظارت بر کارگزاران رمزپول» را منتشر کرده و از فعالان و کارشناسان این حوزه خواسته است تا پایان شهریورماه نقطه‌نظرات خود را به آدرس ایمیل ps.info@cbi.ir ارسال کنند. این پیش‌نویس نخستین گام رسمی در مسیر قانون‌گذاری جامع فعالیت‌های مرتبط با رمزپول در کشور محسوب می‌شود.
مرور کلی پیش‌نویس
این سند شامل ۹ فصل و یک پیوست است که به مباحثی چون تعاریف، الزامات عمومی، هیأت‌مدیره و مدیرعامل، سرمایه و شرکا، فرآیند صدور مجوز، وظایف کارگزاران رمزپول، ترتیبات حاکمیت شرکتی، انحلال و ورشکستگی، و سایر موارد می‌پردازد.
گستردگی فصول نشان می‌دهد بانک مرکزی در پی ایجاد یک چارچوب دقیق و همه‌جانبه است. اما همین جامعیت می‌تواند به پیچیدگی و بوروکراسی سنگین در مسیر اخذ مجوز و فعالیت تبدیل شود؛ موضوعی که احتمالاً در ادامه مورد انتقاد فعالان قرار خواهد گرفت.
جایگاه قانونی بانک مرکزی
بانک مرکزی این پیش‌نویس را مستند به مواد ۴، ۲۴، ۵۹ و ۶۴ قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تدوین کرده است. این مواد به طور مستقیم به اختیارات بانک مرکزی در حوزه تنظیم‌گری، سیاست‌گذاری پولی، نظام‌های پرداخت و نظارت بر ابزارهای مالی جدید اشاره دارند.
اتکای صریح به قانون، نشان‌دهنده عزم بانک مرکزی برای تثبیت نقش حاکمیتی خود در این حوزه است. اما پرسش اصلی اینجاست: آیا چارچوب قانونی موجود به اندازه کافی انعطاف‌پذیر است تا بتواند نوآوری‌های سریع و پرریسک بازار رمزپول‌ها را مدیریت کند، یا باعث کندی و عقب‌ماندگی خواهد شد؟
اهداف رسمی بانک مرکزی
به گفته روابط عمومی بانک مرکزی، هدف از تدوین این پیش‌نویس استفاده از ظرفیت‌های فناوری‌های نوین مالی، تقویت شفافیت در فعالیت‌های مرتبط با رمزپول، مدیریت ریسک‌ها و افزایش اعتماد عمومی عنوان شده است.
این اهداف در ظاهر مثبت و ضروری‌اند. با این حال، تجربه جهانی نشان داده که تمرکز بیش‌ازحد بر کنترل و شفافیت ممکن است فضای رقابت و نوآوری را محدود کند. به بیان دیگر، باید دید آیا بانک مرکزی قصد دارد «زمین بازی» را برای همه باز کند یا تنها برای بازیگران خاص.
دعوت به مشارکت فعالان
بانک مرکزی از فعالان و کارشناسان حوزه رمزپول خواسته است نقطه‌نظرات خود را تا پایان شهریورماه ارسال کنند. این اقدام به ظاهر گامی برای گفت‌وگو و مشارکت ذی‌نفعان در سیاست‌گذاری است.
با وجود این، تردید جدی وجود دارد که آیا این بازخوردها واقعاً در نسخه نهایی اثرگذار خواهد بود یا صرفاً جنبه تشریفاتی دارد. بسیاری از فعالان بازار نگران‌اند که تصمیمات کلان پیش‌تر گرفته شده و انتشار پیش‌نویس تنها یک نمایش از مشارکت‌جویی باشد.
جمع‌بندی بخش اول
بانک مرکزی با انتشار این پیش‌نویس در پی رسمیت‌بخشی و مدیریت بازار رمزپول‌هاست. اما از همین ابتدا دوگانگی مهمی شکل گرفته است: سیاست‌گذار از «شفافیت و اعتماد» سخن می‌گوید، در حالی‌که فعالان از «انحصار و حذف بازیگران کوچک» نگران‌اند. این تضاد، نقطه آغاز بحث‌های جدی در بخش‌های بعدی خواهد بود.
بخش دوم | چالش‌ها و پیامدها برای استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای کوچک
پیش‌نویس بانک مرکزی درباره «ضوابط تأسیس، فعالیت، انحلال و نظارت بر کارگزاران رمزپول» از همان ابتدا نگاه‌ها را به سمت الزامات سخت‌گیرانه و پیچیده خود جلب کرده است. اگرچه بانک مرکزی بر شفافیت و اعتمادسازی تأکید می‌کند، اما واقعیت این است که بسیاری از استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای کوچک در این چارچوب، جای چندانی برای بقا نمی‌بینند.
الزامات سنگین سرمایه، ساختار شرکتی و مجوزها
این سند، شرایطی همچون سرمایه اولیه بالا، وجود ساختارهای رسمی حاکمیت شرکتی و الزامات پیچیده در فرآیند اخذ مجوز را مطرح کرده است. چنین شروطی بیشتر با الگوی شرکت‌های بزرگ مالی و بانکی همخوانی دارد تا استارتاپ‌های نوآور.
در عمل، این الزامات ورود را به «باشگاه بسته‌ای از بازیگران پرقدرت» محدود می‌کند و اکوسیستم متنوعی که از ترکیب شرکت‌های کوچک و بزرگ شکل می‌گیرد، عملاً از دست می‌رود.
چرا شرایط برای بازیگران کوچک قابل تحقق نیست؟
استارتاپ‌ها معمولاً با سرمایه محدود، تیم کوچک و مدل‌های نوآورانه اما پرریسک وارد بازار می‌شوند. الزام به سرمایه بالا و ساختارهای اداری گسترده، اساساً با ماهیت آنها در تضاد است.
این تضاد می‌تواند باعث شود نوآوران جوان و تیم‌های خلاق نه‌تنها از مسیر قانونی خارج شوند، بلکه به سمت بازارهای غیررسمی یا حتی مهاجرت به کشورهای دارای قوانین انعطاف‌پذیرتر سوق داده شوند.
نگرانی فعالان بازار: انحصار در دستان چند غول بزرگ
بسیاری از کارشناسان هشدار می‌دهند این ضوابط، در نهایت به تمرکز بازار در دستان چند شرکت بزرگ و انگشت‌شمار منجر خواهد شد. چنین انحصاری، رقابت را کاهش داده و به مرور باعث افت کیفیت خدمات و افزایش هزینه‌ها برای کاربران می‌شود.
تجربه مشابه در برخی کشورها نشان داده که ایجاد «انحصار قانونی» نه‌تنها از ریسک‌ها نکاست، بلکه بازارهای غیررسمی و زیرزمینی را تقویت کرد؛ پدیده‌ای که با روح شفافیت و اعتماد عمومی در تضاد است.
سناریوهای احتمالی برای استارتاپ‌ها
در صورت نهایی‌شدن پیش‌نویس به شکل فعلی، استارتاپ‌ها چند مسیر محتمل پیش رو خواهند داشت:
۱. خروج از بازار: بسیاری توان تأمین الزامات را نخواهند داشت.
۲. ادغام با بازیگران بزرگ‌تر: استارتاپ‌ها ممکن است ناچار شوند برای بقا با شرکت‌های سرمایه‌دار شریک شوند؛ حرکتی که استقلال و نوآوری آنها را کاهش می‌دهد.
۳. مهاجرت نوآوری: بخشی از تیم‌ها و سرمایه‌ها به بازارهای خارجی منتقل خواهد شد، جایی که قوانین فضای بازتری برای رشد فراهم می‌کنند.
در هر سه سناریو، زیان اصلی متوجه اکوسیستم نوآوری کشور خواهد بود؛ جایی که قرار بود با رمزپول‌ها جهش تازه‌ای در اقتصاد دیجیتال ایجاد کند.
جمع‌بندی بخش دوم
ضوابط سخت‌گیرانه پیش‌نویس بانک مرکزی، بیش از آنکه به استارتاپ‌ها فرصت دهد، آنها را از میدان رقابت خارج می‌کند. در نتیجه، نگرانی فعالان درباره شکل‌گیری بازاری انحصاری، کم‌رقابت و پرهزینه جدی‌تر از همیشه است.
بخش سوم | پیامدهای کلان اقتصادی و اجتماعی پیش‌نویس بانک مرکزی در حوزه رمزپول‌ها
انتشار پیش‌نویس «ضوابط تأسیس، فعالیت، انحلال و نظارت بر کارگزاران رمزپول» از سوی بانک مرکزی، تنها بر استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای کوچک اثر نمی‌گذارد؛ بلکه پیامدهای گسترده‌تری برای کل اقتصاد دیجیتال و حتی کاربران نهایی به همراه دارد. اگر این ضوابط بدون تغییر نهایی شوند، آثار آن در سه سطح سرمایه‌گذاری، کاربران و بازار غیررسمی قابل بررسی است.
کاهش رقابت و تأثیر بر سرمایه‌گذاری و جذب نوآوری
رقابت، موتور محرک نوآوری و ورود سرمایه‌های جدید است. اما محدود شدن بازار به چند بازیگر بزرگ باعث کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری در تیم‌های نوپا و استارتاپ‌ها خواهد شد. سرمایه‌گذاران خطرپذیر (VCها) معمولاً به دنبال اکوسیستم متنوع و پویا هستند؛ جایی که شانس موفقیت از مسیر نوآوری بیشتر باشد.
در صورت کاهش رقابت، بخش مهمی از سرمایه‌های جسورانه از حوزه رمزپول به سمت بازارهای موازی یا حتی خارج از کشور حرکت خواهد کرد. این اتفاق می‌تواند ایران را از چرخه جهانی نوآوری در حوزه بلاکچین و فین‌تک دور نگه دارد.
پیامدها برای کاربران: گزینه‌های کمتر، هزینه‌های بیشتر
کاربران رمزپول‌ها، چه در قالب معامله‌گر و چه در نقش مصرف‌کننده خدمات، نیازمند گزینه‌های متنوع، رقابت سالم و خدمات باکیفیت هستند. در شرایط انحصاری، معمولاً خدمات محدودتر می‌شود و هزینه‌ها به دلیل نبود رقابت افزایش می‌یابد.
کاهش تعداد بازیگران فعال، علاوه بر محدود کردن انتخاب کاربران، باعث می‌شود نوآوری‌های مشتری‌محور مانند کیف‌پول‌های بومی، راهکارهای پرداخت خلاقانه و سرویس‌های کاربرپسند، یا بسیار کند توسعه یابند یا به‌طور کلی از بین بروند.
خطر گسترش بازارهای غیررسمی و فعالیت‌های زیرزمینی
یکی از اهداف اصلی بانک مرکزی در تدوین این پیش‌نویس، شفافیت و کنترل بازار عنوان شده است. اما محدودیت بیش‌ازحد در ورود و فعالیت رسمی، می‌تواند نتیجه معکوس به همراه داشته باشد. تاریخچه تنظیم‌گری مالی در جهان نشان داده است که هر زمان بازار رسمی بیش از حد بسته شود، بازارهای غیررسمی و زیرزمینی با سرعت بیشتری رشد می‌کنند.
این سناریو نه‌تنها امنیت کاربران را کاهش می‌دهد، بلکه به‌طور مستقیم اعتماد عمومی به سیاست‌گذار را نیز خدشه‌دار می‌کند؛ زیرا کاربران به‌جای فعالیت در مسیر شفاف، به کانال‌های غیرقانونی و پرریسک هدایت می‌شوند.
پرسش کلیدی: نظم یا بن‌بست؟
در نهایت، مسئله اصلی این است: آیا پیش‌نویس فعلی بانک مرکزی می‌تواند تعادلی میان نظم، شفافیت و نوآوری برقرار کند، یا اینکه به بن‌بست نوآوری و انحصار ختم خواهد شد؟
این پرسش اکنون بیش از هر زمان دیگری پیش روی سیاست‌گذاران قرار دارد. پاسخ به آن نه‌تنها سرنوشت کسب‌وکارهای رمزپولی، بلکه مسیر آینده اقتصاد دیجیتال ایران را مشخص خواهد کرد.
جمع‌بندی بخش سوم
اگرچه بانک مرکزی تلاش دارد با این پیش‌نویس بر بازار رمزپول‌ها نظارت داشته باشد، اما پیامدهای کلان آن نشان می‌دهد که خطر کاهش سرمایه‌گذاری، محدود شدن حقوق کاربران و رشد بازارهای غیررسمی جدی است. به همین دلیل، بازنگری و شنیدن صدای فعالان بازار می‌تواند تعیین‌کننده باشد؛ چرا که آینده یک صنعت نوظهور در گرو تصمیم‌های امروز است.
لینک کوتاه:
